Sóng ngầm thị trường cá tra

Nhiều chuyên gia nhận định, thị trường xuất khẩu cá tra hiện vô cùng xáo trộn bởi có quá nhiều doanh nghiệp (DN) không có nhà máy chế biến; nhiều DN chào giá thấp hơn giá thành sản xuất, làm lũng đoạn thị trường.

Theo đánh giá của Bộ NNPTNT, hiện tượng các DN chế biến gia tăng xuất khẩu cá tra nguyên con (giá 1 USD/kg), cá tra bỏ đầu và nội tạng (1,5 – 1,6 USD/kg) khá phổ biến; do vậy cần phải sớm chấn chỉnh để hạn chế hình thức xuất khẩu kiểu này. Đáng chú ý, một số DN chế biến đã hạ giá bán sản phẩm rồi quay lại ép giá thu mua cá nguyên liệu trong nước. Điều này gây bất lợi, bởi các nhà nhập khẩu lo ngại rủi ro nên hạn chế giao dịch hợp đồng lớn, chủ yếu nhập khẩu nhỏ giọt để ép giá chính DN Việt. 

Ông Dương Ngọc Minh – Phó Chủ tịch Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) cho biết: “Trong số 160 DN đang tham gia xuất khẩu, có khoảng 90 DN không có nhà máy chế biến, vùng nuôi, vì vậy mà giá nào họ cũng bán được. Sở dĩ có tình trạng này là do DN mua bán chịu quá nhiều. DN nợ tiền cá của nông dân, rồi bán chịu cho nhà nhập khẩu, nếu vay ngân hàng, DN phải có tài sản thế chấp, trả lãi, còn vay của nông dân (bằng việc nợ tiền cá) thì không mất gì, do đó họ sẵn sàng bán giá thấp”.

Tình trạng lộn xộn trong xuất khẩu cá tra cũng khiến không ít DN bức xúc. Ông Trần Văn Hùng- chủ DN xuất khẩu cá tra ở huyện Hồng Ngự (Đồng Tháp) than: “Quá nhiều DN xuất khẩu đã làm xáo trộn cả ngành cá tra vốn một thời thịnh vượng. Tôi để ý có một thực tế là sau những cuộc họp bàn về giải quyết khó khăn cho cá tra, y như rằng “rộ” lên thông tin giá cá tăng, nhằm dụ nông dân nuôi nhiều, để rồi thua lỗ”.

Ông Nguyễn Văn Kịch – Tổng Giám đốc Công ty Cafatex (Hậu Giang) thì tiết lộ một thực tế: “Mỗi năm Việt Nam mất 300 – 400 triệu USD do không kiểm soát, quản lý được giá xuất khẩu cá tra. Cũng do không kiểm soát được sản lượng, không xây dựng bộ tiêu chuẩn chất lượng để quản lý nên dẫn tới hệ lụy là mạnh ai nấy làm, DN, nhà máy đua nhau mọc lên…”.

Ông Nguyễn Ngọc Hải- Chủ nhiệm HTX nuôi cá tra Thới An, quận Ô Môn (TP.Cần Thơ) bức xúc nói: Có sự thiếu công bằng trong chính sách của Nhà nước đối với hộ nuôi cá và DN, khiến người nuôi cá phải chịu nhiều thiệt thòi. Chúng tôi bán chịu cá tra cho DN và chỉ cầm trong tay miếng giấy lận lưng không có giá trị pháp lý, DN thì cứ vô tư nợ tiền mua cá cả năm ròng, phải năn nỉ để họ trả tiền. Đây là hình thức chiếm dụng vốn có tính toán, người nông dân đang phải còng lưng nuôi cá trả lãi ngân hàng thay cho DN. 

Đồng tình với ý kiến trên, ông Dương Nghĩa Quốc – Chủ tịch Hiệp hội Thủy sản Đồng Tháp nhấn mạnh: Có sự không công bằng khi người nuôi cá phải chịu thuế VAT, trong khi DN nuôi cá lại không phải đóng khoản thuế này. Đề nghị nên bỏ thu thuế đối với nông dân, nếu không thì DN cũng phải đóng. Ngoài ra, cần sớm ban hành nghị định về nuôi, chế biến cá tra xuất khẩu, trong đó cần xem cá tra là ngành kinh doanh có điều kiện, quy định chỉ cấp phép xuất khẩu cho những DN có nhà máy chế biến, có vùng nuôi mà thôi. 

Theo VASEP, việc xây dựng nghị định quản lý sản xuất và tiêu thụ cá tra là rất cần thiết, nhưng cho đến nay, cách tiếp cận nghị định này vẫn gây nhiều băn khoăn. Nhiều đại biểu cho rằng, cần có cách tiếp cận một cách toàn diện cho cả chuỗi giá trị cá tra, từ khâu nuôi, chế biến đến xuất khẩu với sự tham gia của các tổ chức và thành phần có khả năng tổ chức thực hiện.

Phó Giám đốc Sở NNPTNT TP.Cần Thơ Nguyễn Minh Thạnh nói: Phải xác định đúng “nút thắt” của ngành cá tra để sớm tháo gỡ. Phải xem xét lại ý kiến cho rằng xuất khẩu theo yêu cầu thị trường. Vừa qua có những thị trường rất xấu, thậm chí phá đám, chỉ có lợi cho vài DN trong một thời điểm mà thôi. 

Ông Nguyễn Hữu Dũng – Phó Chủ tịch VASEP cho rằng vấn đề nan giải hiện nay là không kiểm soát được tổng nguồn cung. Ban chỉ đạo sản xuất và tiêu thụ cá tra vùng ĐBSCL cần dựa trên quy hoạch chung và giao “quota” cho từng địa phương. Trong khi đó, theo ông Nguyễn Văn Kịch, cách giải quyết hiện nay là các ngân hàng phải vào cuộc mạnh hơn, theo đó ngân hàng sẽ là “van điều tiết” để DN điều chỉnh giảm sản lượng, sản lượng giảm sẽ góp phần tăng giá xuất khẩu. Ngoài ra, ngân hàng cũng nên có quy định DN nào bán thiếu nợ trong một khoảng thời gian nhất định thì sẽ không cho vay vốn.